19 de febrero de 2013

CAMIÑANDO ENTRE MOUROS




(Dende a Terra das Mós ate a Franqueira).


O ano pasado vinme comprometido a realizar unha peregrinación a un dos santuarios máis coñecidos, a “Virxe da Franqueira”.

Non son para nada relixioso pero ás veces temos a necesidade de agarrarnos a calquera cousa – por inexplicable que sexa - ante unha situación desesperada. Unha vez superados os problemas fun retrasando a viaxe ata a última semana do ano e cumprín a miña promesa o 28 de decembro.
E fíxeno con moito gusto porque teño moitísima devoción polos “mouros”, ou o que é o mesmo, polas pedras,… e o percorrido estaba cheo delas.

A peregrinación á Franqueira ten moito arraigo en toda a Terra das Mós (Val da Louriña) e todo o sur da provincia de Pontevedra, sendo moitos os veciños e amigos que acostuman facer este camiño tódolos anos, atravesando a serra do Galleiro polos pasos do Alto do Marco e o Alto dos Focos.

Ao outro lado está a aldea de Cillarga (Parroquia de Ribadetea-Ponteareas) que antigamente mantiña moitas relacións co Barrio das Regadas (parroquia das Mós) e a parroquia de Louredo, chegando a formarse numerosos lazos familiares. Esta aldea ben merece unha nova entrada que deixarei para outra ocasión.

Actualmente, para facer esta peregrinación, os mosenses atravesan a serra do Galleiro e dende Cillarga, sempre pola parroquia de Ribadetea, chegan a Ponteareas. Despois, seguindo a N-120 continúan pola parroquia de Arcos, Vilasobroso, A Lamosa e dende alí chegan á Franqueira. Antigamente o camiño non pasaba pola vila de Ponteareas, se non que cruzaba o curso do río Tea máis arriba, alcanzando Vilasobroso despois de pasar por Mondariz.
Eu decidín facer a ruta actual cunha variación para evitar a estrada e o rodeo por Vilasobroso, xa que prefiro andar polo monte e ademáis quería visitar dous topónimos que atopei xuntiños no mapa, Mouricados e Campo dos Mouros.

Bueno e ala fun (saín ás 7 da mañan) na compaña de “Moa”, a cadela que vive na miña casa e vedes en moitas das fotos que publico aquí. O inicio do percorrido segue o PR-G 67(Sendeiro histórico da Parroquia de Mós) que haberá que facer en sentido contrario ás agullas do reloxio se partimos do Pazo de Mós.

Pasaremos por un lugar cuxo topónimo quero resaltar porque ven ao conto co significado mouro-pedra. Trátase de “Merouzos” (*morouzo: montón de pedras ou sitio de maleza e silvas ou aglomeración de pedras miúdas en parte dun terreo de cultivo) que obviamente neste caso fai referencia ao que vedes na foto.

Non vou decribir esta parte do percorrido porque abonda con mencionar o nomes dos lugares polos que pasamos, así temos Merouzos, A Penacova (onde se celebra a Festa da Prehistoria), Coto dos Castros, Pedrafita e Chan (ou Alto) do Marco.

De aquí baixamos a Cillarga polo Alto da cruz, pasando a carón da Casa da Moura, os Penedos Aguzados, a mámoa do Cabalo Oscuro (onde hai un xacemento Calcolítico), e o Alto do Castelo. Cando pasamos por aquí aínda non abrira o día pero como dixen anteriormente hai moito que contar e deixareino para outra ocasión.
Foto: Penedos aguzados, Penedo do Cabalo Oscuro.

Foto: O Alto do Castelo coas luces da aldea de Cillarga ao fondo.


Bordeando o Alto do Castelo entre os entullos da canteira abandonada, baixamos pola ladeira leste do Monte das Cobas (non sei o porque do “b”, tería que ser Covas) guiándome polas luces de Ponteareas. Chegando á parte baixa cambiaron as pistas de terra por camiños asfaltados e a casualidade (ou non) fíxome pasar pola Caseta dos Mouros.

Foto: caseta dos Mouros.
Andaban aí! Monte a través pasei entre a capela da Sta. Cruz e o lugar de “Mouriños”para chegar á estrada (PO-2703) que une Ribadetea con Ponteareas.
Na Vila fixen parada para coller forzas e despois continuei pola parroquia de  Arcos (N-120) onde un “devoto das pedras” ten parada obrigatoria no Penedo dos Namorados, que se atopa nun pequeno outeiriño habitado dende o Neolítico e a Idade do Bronce cando menos. Un panel informativo aporta datos deste xacemento e, ao pé do penedo, outro soporte cóntanos a lenda de Aldina e Tristán.

Foto: Penedo dos Namorados.
Quen sabe si estas pedras recibiron cultos asociados á fertilidade dende a lonxana prehistoria.
Foto: Penedo dos Namorados dende o camiño que bordea o outeiro.


Foto: parte de atrás do Penedo dos Namorados.
Tras esta parada continuei pola estrada ata “A Porteliña” e dende alí subín polo barrio de A Bouza da Igrexa. Deixando atrás este barrio continuei subindo por unha pista de monte que atravesa a estrada (PO- 9001) que comunica Vilasobroso coas Neves.
Foto: Panorámica con Vilasobroso á dereita e a serra do Galleiro ao fondo.


Nestas alturas tiven unhas magníficas vistas das terras do Condado e comencei a ver restos do traballo dos vellos arghinas (canteiros) que andiveron nestes montes arrincando pedra e,... quen sabe que máis, xa que estábamos moi preto do Campo do Mouro.

Un piricoto domina esta chaira (na foto aérea pódense apreciar varias mámoas, vista aérea.) que é un xacemento grandísimo, catalogado como campo do Mouro 1 e 2 (cod. GA36030067), e que precisaría dun estudio arqueolóxico máis profundo antes de que sexa demasiado tarde.

Foto: Piricoto ao fondo e mámoa en primeiro termo. A cadela está enriba do cono de violación.
Foto: mámoa grande
 Na primeira mámoa cortaronse acertadamente os castiñeiros para preservala pero na segunda que vin a cousa é moi diferente como se pode observar nas fotos.

Foto: Mámoa grande con sacos cheos de pedras.  
  
 ¿Qué fan eses sacos de pedra enriba da mámoa? ¿recolleron as pedras que algún día foron da couraza ou trouxéronos para tratar de ocultala?¿E a destemida moda de levantar estas acumulacións de pedras?.
Buscando na rede souben que hai un proxecto (6.000 €) de recuperación deste sitio, ¿chegará a tempo ou xa foi executado?. Unha morea de dúbidas,... 

Foto: Coviñas ou cazoletas nas laxes da mámoa grande.
Foto: Sen comentarios...
Unha mágoa vendo o espectacular que resulta este impresionante Campo de Mouros.



Seguín coa intención de chegar á aldea de Mouriscados pero nunha bifurcación collín á dereita e, ao cabo, resultou ser o camiño equivocado. Este erro levoume a este lugar que nomearei como “O merendeiro dos petróglifos estragados” (esta é a súa situación).



Foto: Lamentablemente comprobei como os asadores foran feitos sobre pedras con restos de gravados.
Foto: Outras pedras gravadas son utilizadas como escondedoiros das parrillas.

Foto: Estas cousas pasan cando as parrilladas se valoran máis ca o patrimonio arqueolóxico.

O merendeiro dos petróglifos estragados debeu de ser un bo exemplo máis de lugar de culto ás pedras da nosa Prehistoria antes de converterse, por desgraza, no que hoxe é.

Des-Nortado dirixín os nosos pasos monte abaixo e chegamos a Uma, parroquia de Salvaterra de Miño,… mi madriña!,… onde foramos a parar!,... Tivemos que volver a subir varios kilometros para chegar ata a Franqueira,… derreados. Por sorte a cadela non fala, senon tería moito que reprocharme.

Foto: Chegada ao santuario da Franqueira.
Da virxe da Franqueira xa está todo dito e hai información dabondo sobre o seu culto, soamente quero sinalar que, coma noutros moitos casos, esta virxe apareceu oculta entre uns penedos e polo tanto non deixa de ser unha moura máis desta nosa terra.

UNHA PEQUENA REFLEXIÓN.

Os topónimos mouro, mourelos, mouricados, casa da moura, etc,… fan referencia a penedos ou lugares pedrosos asociados a maioría das veces a monumentos megalíticos ou xacementos prehistóricos (petróglifos, castros, castelos, etc,…) e por outra banda, os mouros son os principais protagonistas das nosas lendas que adoitan vivir nestes mesmos penedos ou xacementos arqueolóxicos.


Os que estudian a orixe etimolóxica das palabras sinalan unha base preindoeuropea, *mor, co significado de pedra ou monte rochoso, presente en verbas como morea ou morro e tamén en nomes de lugar como Morrazo, Boi Morto ou A Muller Morta. En tódolos casos fan referencia á pedra.
Penso que os míticos mouros das nosas lendas non son soamente os antigos poboadores da nosa terra senón que ademáis eran os homes -ou o pobo- que adoraba ás pedras.

Unha aperta a tódolos compañeiros de culto, "mouros da actualidade", coa dificil tarefa de protexer un grandísimo tesouro,… O noso patrimonio arqueolóxico.